NAUKA ŚLĄSKIEGO

nkamil

Samogłoski [edytuj]
1. Samogłoska á pochylone ma (na zachodnim Górnym Śląsku) wymowę dwugłoskową o.

np. trowa (trawa)
2. Samogłoski o i ó mają również wymowę dwugłoskową, są wymawiane jako o lub ó

np. koza (koza)
np. sól (sól)
3. Samogłoska é ścieśnione wymawia się jako y po spółgłoskach twardych i miękkich

np. brzyg (brzeg), śniyg (śnieg)
4. Ogólnopolska samogłoska ą (nosowe o) jest wymawiana na dwa sposoby:
4.1 jako nosowe o (ô) lub jako ôn, ôm przed spółgłoskami twardymi

np. rômbać (rąbać), sômsiod (sąsiad), Šlônzek (Śląsk),
4.2 jako miękkie ôń przed spółgłoskami miękkimi

np. bałamôńcić (bałamucić)
5. Ogólnopolska samogłoska nosowa ę jest wymawiana na cztery sposoby:
5.1 po spółgłoskach twardych jako nosowe y lub przed spółgłoskami zwartymi jako ym, "yn", "yŋ":

np. gymba (gęba), gynsty (gęsty), tyndy (tędy), keryndydy (którędy), ryŋka (ręka)
W szczególności tego typu wymowa jest charakterystyczna dla zachodniej części Górnego Śląska (Opolskie, Kozielskie, Prudnickie, Strzeleckie)
5.2 po spółgłoskach miękkich jako y nosowe lub ym, yn, yń, yŋ.

np. gymba (gęba), jynzyk (język), pjynta (pięta), dziyŋki (dzięki)
5.3 na końcu wyrazu jako a bez rezonansu nosowego

np. ida (idę), robja (robię)
5.4 jako samogłoska przednia w pozycji wygłosowej traci nosowość i wymawiana jest jako e

np. sie (się)
Spółgłoski i grupy głosek [edytuj]
6. Ogólnopolskie połączenie rzy wymawia się rzi

np. grziwa (grzywa), rzić (rzyć)
7. Spółgłoska ł, jeżeli kończy śródwyrazową grupę spółgłoskową, bardzo często jest zredukowana

np. dugi (długi), gowa (głowa), tusty (tłusty)

Fleksja [edytuj]

Czasowniki [edytuj]
8. Odmiana czasowników

Przy odmianie czasowników występuje słówko (posiłkowe?) żeś, które jest odmieniane w czasie przyszłym i teraźniejszym przez osoby, natomiast nie jest odmieniany w tych czasach przez osoby sam czasownik i występuje on w postaciach jak dla 3. os. l.p. lub lm. Dla 1. os. lp. słówko żeś przyjmuje formę żech, dla 2. os. lp. przyjmuje formę żeś, w 1.os. lm. słówko żeś nie występuje, natomiast zamiast niego pojawia się zaimek osobowy my, dla 2. os. lm. słówko żeś przyjmuje formę żeście.

8.1. Odmiana czasownika być

Odmiana przez osoby Czas przeszły Czas teraźniejszy Czas przyszły
Liczba pojedyncza
1. os. lp. jo żech bół (lub byłech albo byłżech) jest żech, jeżech, jestech (lub jo żech jest) byda, bydam,bedym,bydym i in.
2. os. lp. ty (ti) żeś był (lub byłżeś, bołżeś) ty (ti) żeś jest (lub jestżeś, jeżeś ,je) bydziesz,bajesz, bandziesz
3. os. lp. był, była, było (lub boł, boła, boło) jest (lub je) bydzie', baje
Liczba mnoga
1. os. lm. my byli my sų (lub my sóm) bydymy
2. os. lm. wyście byli (lub żeście byli) wyście sų (lub wy żeście sų, wy żeście sóm) bydziecie
3. os. lm. byli, były sų (lub sóm) bydom (lub bydóm)

W trybie rozkazującym czasownik być odmienia się w sposób następujący:

1. os. lp. niech byda, niech bydym 2. os. lp. bydź 3. os. lp. niech bydzie

1. os. lm. bydźmy 2. os. lm. bydźcie 3. os. lm. niech bydų, niech bydóm

8.2. Forma 1. os. lp czasu teraźniejszego z końcówką -ę odmieniana jest z końcówką -a (nie występująca w ogóle na Śląsku Cieszyńskim, gdzie występuje forma -ym)

np. siedza, siedzym (siedzę), biera, bierym (biorę)
8.3. Forma 1. os. lp czasu teraźniejszego z końcówką -am odmieniana jest z końcówką -om

np. łykom (łykam), zwracom (zwracam)
8.4. Forma 1. os. lm. czasu teraźniejszego ma taki temat jak 1. os. l.p.

np. biere (biorę) - bierymy (bierzemy), moga (mogę) - mogymy (możemy)
8.5. Forma 1. os. lp czasu przeszłego z końcówką -em, -am odmieniana jest z końcówką -ech, -ach

np. klachałach (klachałam), widziołech (widziałem)
8.6. W formie 1. os. lm czasu przeszłego zaimek my spełnia funkcję określenia osoby

np. my kurzyli (kurzyliśmy), my szli (szliśmy)
8.7. Forma 1. os. lp. czasu przyszłego z końcówką -ę w j. polskim odmieniana jest z koncówką -a lub -ym

np. będę - byda (bydym), zobaczę - łoboca (łobejrza), pójdę - pójda (pójdym)

Przymiotniki [edytuj]
9. Odmiana przymiotników

9.1. W przymiotnikach rodz. żeńskiego w mianowniku lp ostatnią zgłoskę a wymawia się jako o

np. gryfno (ładna), ekniynto (przekrzywiona), dekniynto (przykryta)

Rzeczowniki [edytuj]
10. Odmiana rzeczowników

10.1. W rzeczownikach rodz. żeńskiego obcego pochodzenia w mianowniku lp końcówki -ia, -ja wymawiane są -ija, yja

np. wilijo (wigilija), procesyjo (procesja), kómedyjo (komedia)
10.2 W rzeczownikach miękkotematowych rodz. żeńskiego w dopełniaczu lp końcówki -i często zastępowane sa przez końcówkę -e (jak w języku polskim w okresie staropolskim i np. w gwarach małopolskich)

np. grace (gracy), jakle (jakli)
10.3 W rzeczownikach rodz. męskiego w mianowniku lm często występuje zanik formy męskoosobowej

np. chopy (chłopi), dochtory (doktorzy)
10.4 W rzeczownikach wszystkich rodzajów w narzędniku lm końcówka -ami zastępowana jest czasami przez koncówkę -oma (głównie w północnej i zachodniej części Górnego Śląska)

np. bajtloma (bajtlami), nudloma (nudlami)
mam nadzieje ze jesli to przeczytacie to choc troche zrozumiecie moje poprzednie posty
narx

Shatii

Przykro mi juz mnie dosyc wkurzyles 3 warny leca Sad